Misforstått og uthengt

Ole-Jacob Abraham og Terje Olsen: «Saborg – også vi når det blir krevet»

Han har intense auge, Ole-Jacob. Og han har mykje på hjarta. Saborg (sabotasjeorganisasjonen) si historie har vore tåkelagt i tiår. Kanskje ikkje alle er like klare, og glade, for at det vert letta på sløret. Trass i blanda kritikkar på den nyutgjevne boka og eit lite hardkøyr på mediafronten, er han rak i ryggen. Blikket løfta. Trygg.

– Det er ikkje alle som får den tvilsame æra av å bli idiot-erklært i BT to gongar på to veker, seier han lunt. Smilet leikar i munnvika trass dei skarpe skuldingane han eigentleg har fått slengt i fjeset dei siste vekene.

– Sjølvsagt kan folk mislika boka vår – det er heilt lov, seier han og viser til den knusande kritikken i BT.

–Men kritikken må kunna grunngjevast og påstander dokumenterast. BT skuldar oss for å gjera noko vi ikkje har gjort. Når dei ikkje kan dokumentera det, vert det berre skitkasting, seier han.

– Slikt er det vanskeleg å beskytta seg mot. Men om BT sitt mål var å gje ein dårleg kritikk slik at ingen vil lesa boka, så har dei skote seg sjølv i foten. Boka vert snakka om, og mange vil lesa den berre for å skjønna kva dei snakkar om. Eg trur BT kjem til å stå fram i eit merkeleg lys etterkvart.

Historia til dei mange

Ole-Jacob fortel mykje om Saborg innimellom spørsmåla. Stykkevis og delt er det vanskeleg å fatta alle samanhengane.

– Boka handlar ikkje om August Rathke, slik enkelte ser ut til å tru. Han er berre ein av mange.

– I boka er der mellom anna minibiografiar av 254 vanlege menneske som gjorde ein innsats i Saborg under krigen. Ca. 120 av desse vart tekne til fange, og mange torturerte. 24 sat på dødscelle. Mange av dei resterande måtte flykta. Dei som er kjende, eller høgt på den sosiale rangstigen, har ikkje noko einerett på å fortelja historia. Her har vi samla historiane til veldig mange menneske, som har gjort ein framifrå innsats under krigen, som er gløymde i historien.

– Rathke er berre eitt av tidsvitna i boka. Eit av mange. Det er utruleg trist at BT og BA nok ein gong får dette til å dreie seg om Rathke. Det er ikkje han dette handlar om.

Sentrale osingar

– Her på Os fanst det ei lita gruppe menn og kvinner som var i den harde kjernen av Saborg, og nokon av gruppas viktigaste dekkstader var i Os. Dei lokale krigsheltane i Os er blaant anna Haldor Øvredal, Torbjørn Lyssand, Jakob Hjelle, Valentin Valentinsen, Marta Øvredal (seinare gift Valentinsen) og Ruth Jørstad (seinare gift Lyssand).

– Fire dekkhytter dei hadde i Os var brent ned under ein razzia av Gestapo 15. desember 1944. Ei av hyttene sto på hyttetomta til Gustav Bahus, som er ein av mange osingar som har hjelpt oss med informasjon, fortel Ole-Jacob.

Ole-Jacob meiner det er slike fascinerande lokalhistoriske opplysningar som gjer boka interessant for etterkommarar og krigsinteresserte.

– Ei rekke slektningar og andre i Os og andre stader i fylket har vore svært hjelpsame i arbeidet med å samla informasjon til boka.

Å våga å vera ærleg

– Prosjektet gjorde eit funn. Lars Borgersrud fann dokumentasjon på at August Rathke faktisk var medlem i Nasjonal Samling (NS) i løpet av dei første krigsåra. Dette er dokumentert av no avdøde Dankert Thuland, som var politimann og overvakningssjef i Bergen dei første krigsåra. I 1942 måtte Thuland rømma til England, og resten av krigsåra sat han i London og avhøyrde nordmenn som hadde rømt frå heimlandet for rikspolitisjefen. Ein av dei han intervjua var August Rathke.

– Det finst eit stort arkiv etter Thuland på statsarkivet i Bergen. Vi har ikkje skrytt på Rathke fjør han ikkje skal ha i hatten, men vi har heller ikkje skufla noko under teppet. Rathke var 14–15 år gammal når kontakten med NS fann stad, og eg har i boka skrive at forholdet «må anses som en bagatell». Korleis slik ordlyd skulle vera nedrig, som BT kalla det, fattar ikkje eg. Kanskje det var noko anna bokmeldaren meinte, men det er jo faktisk ikkje mogeleg for meg å forsvara meg mot dette når det ikkje blir spesifisert kva forhold ho meiner er «nedrig».

Eit større bilde

Ole-Jacob er bestemt. Det kostar å skriva ei bok som kanskje ikkje «flyr så høgt» i dei rette kretsane i Bergen. Kanskje vert ein litt farga av det òg - utover eventuelle mørke ringar under auga.

– Til sjuande og sist har vi skrive ei historiebok. Historie er ikkje ein eksakt vitskap, slik som til dømes matematikk. Vi har ikkje eit rett svar med to strekar under, og slik er det, seier forfattaren tankefullt.

– I bokmeldinga i BT fekk vi kritikk for å ha for mange fotnotar. I ei historiebok skal det vere fotnotar for dokumentera kva kjelder som er brukt. Alle desse menneska som boka handlar om er fotnotar i den faktiske historia, og i det store bildet. Alle desse fotnotane kan vera med å gje ei meir nyansert og korrekt framstilling av historiske hendingar. Det er elles eit godt døme på kor merkeleg BT har gått til verks med bokmeldingane, når vår bok for kritikk for at det var mange fotnotar, mens den andre boka som hadde over 300 fleire fotnotar unngjekk slik kritikk.

Ole-Jacob meiner han har bidrege med eit glimt av lys over Saborg si historie.

– Vi har i alle fall fått gitt ut boka, og det er ein stor siger. Arbeidet med boka har vore forsøkt stoppa av Ap i kulturkomiteen på fylket og av Borgersrud i rettsvesenet. Store ressursar har vorte brukt for å stogga den, men vi har ridd av stormen. Det er ikkje slik at dei som alt er kjende har monopol på å skriva historia. Dei har ikkje høve til å redigera historia slik det måtte passa. At nokon set spørsmålsteikn ved den mentale tilstanden til tidvitne som har eit anna syn, eller ei anna historie, synest eg berre er nedlatande og utruleg stygt gjort.

Etterspel

Toneleiet er ikkje heva eit einaste nivå, men rettferdssansen gjer stemma harmdirrande. Engasjert.

Boka Saborg og alle tumultane rundt er spådd eit langt liv. Langt fordi det ikkje er gjort i ei handvending når historikarar og fagbokforfattarar skal bruka tid å ettergå kjelder og dokumentasjon. Ole-Jacob ser heller ikkje bort frå at det vil koma eit nytt kapittel med BT i hovudrolla.

– Vi vil vurdera kva alternativ vi har for å gå i rette med BTs sjikanøse og usaklege omtale. Løgn vil eg ikkje la stå umotsagt - korkje i pressa eller i historien.

Dette var Saborg:

• Sabotasjeorganisasjonen Saborg (kalla Osvaldgruppen på Austlandet) hadde sitt utspring frå den tyske kommunisten Ernst Wollweber kring 1936.

• Den Vestlandske delen av gruppa hadde sin base på Osterøy og saboterte tyske installasjonar under krigen. Dei stod bak kring 110 sabotasjeaksjonar.

• Leiar for Saborg i Bergen var Norman Iversen.